Meer in control door minder controle

Meer in control door minder controle klinkt even tegenstrijdig als aantrekkelijk. Te mooi om waar te zijn? Al sinds de jaren tachtig geven deskundigen aan dat dit mogelijk is. Inmiddels groeit het besef dat het ook noodzakelijk is. Allerlei sectoren lopen immers vast in een overload aan regels en bijbehorende controles. Een disclaimer voor de traditionele risicomanager: de louter instrumentele risicobenadering heeft hiermee z’n langste tijd gehad.   

Deskundigen over het loslaten van controle
Steeds meer deskundigen uit allerlei vakgebieden komen tot de conclusie dat meer regels niet tot meer zekerheid leiden. Al in 1984 waarschuwde socioloog Charles Perrow in zijn baanbrekende boek Normal Accidents dat incidenten “normaal” zijn. Ze worden veroorzaakt door de factor mens en kunnen nooit volledig door systemen worden uitgebannen. Als reactie hierop ontwikkelden psycholoog Karl Weick en bedrijfskundige Kathleen Sutcliffe het concept van de High Reliability Organizations. Door menselijke fouten aan de hand van zwakke signalen vroegtijdig op te sporen, kunnen veel drama’s in de kiem worden gesmoord. Bedrijven in hoog-risicovolle sectoren als kernenergie en defensie bewijzen dit. Dit vraagt wel om organisational mindfulness, een collectieve alertheid op afwijkingen. Onze eigen luchtvaartexpert Benno Baksteen heeft zich naar aanleiding van de vliegtuigcrash in de Franse Alpen publiekelijk uitgesproken tegen het nemen van overhaaste extra regels. In een quote op de achterflap van mijn boek Risicogestuurd Werken zegt hij: “Effectief omgaan met onzekerheid vraagt niet om (nog) meer procedures en toezicht. Het vraagt om het loslaten van de illusie van volledige controle”.

De preventieparadox
Vier bestuurskundigen van de TU Delft, Hans de Bruin, Mark de Bruijne, Bauke Steenhuisen en Haiko van der Voort bouwen hier op voort. In hun boek Within control beantwoorden ze op basis van gedegen empirisch onderzoek een intrigerende vraag: hoe schatten bedrijven eigenlijk risico’s in en gaan ze daar vervolgens mee om? Ze hebben hiervoor veldwerk verricht in de sectoren gaswinning, pensioenen en spoortransport. Dit blijkt namelijk een blinde vlek in de wetenschappelijke literatuur. Op basis van hun onderzoek introduceren ze de zogenoemde preventieparadox. Voorbij een optimum leiden meer beheersmaatregelen, volgens de gebruikelijke instrumentele risicobenadering met hiërarchisch opgelegde managementprocessen, tot minder beheersing. Met andere woorden, meer regels en bijbehorend toezicht werken dan contraproductief. Ze kosten wel veel geld en hier is dus op te besparen. Dit is goed nieuws voor veel organisaties in tijden van bezuinigingen, mits toezichthouders hierin mee willen en durven gaan. Politiek-maatschappelijk zal het wel even wennen zijn.

Het oplossen van de preventieparadox
Dé logische vraag die nu opkomt: wáár ligt dat optimum van de preventieparadox? Dat intrigerende omslagpunt van meer naar minder maatregelen, om omgang met risico’s kosteneffectief te maken? Hier laat de wetenschap ons wat in de steek. Dit punt is op basis van de huidige inzichten niet eenduidig aan te geven. Genoemde bestuurskundigen, Delftenaren denken in oplossingen, introduceren hiervoor het begrip dilemma-denken. Ze omschrijven dit als het vermogen om de vele dilemma’s rond het omgaan met risico’s te identificeren, in dialoog bespreekbaar te maken en er vervolgens mee om te gaan. Risico-dilemma’s zijn bijvoorbeeld keuzes van het managementteam tussen meer geld uitgeven aan kostbare veiligheidsmaatregelen tijdens het productieproces, of dat achterwege laten om het product goedkoper in de markt te kunnen zetten. Met andere woorden, dilemma-denken betekent risico’s recht in de ogen kijken en scherpe keuzes durven maken. De weg naar minder controle is niet eenvoudig, wel veelbelovend.